kenniscentrum | blogs | trauma

Trauma

Het woord trauma komt uit het Grieks en betekent letterlijk verwonding. Een verwonding kan lichamelijk zijn, maar in ons vak bedoelen we met trauma een psychische of emotionele verwonding.
De aard en oorzaak van zo'n verwonding kan heel verschillend zijn, denk bijvoorbeeld aan oorlogstrauma, seksueel trauma, relationeel trauma (mishandeling of misbruik), hechtingstrauma, intergenerationeel trauma, shocktrauma (een schokkende ervaring, zoals een natuurramp of ongeval), collectief trauma of secundair trauma (blootstelling aan de traumatische ervaringen van anderen).



Daarnaast kan een trauma enkelvoudig (éénmalig), meervoudig (meerdere losse traumatische ervaringen zoals bij mishandeling), of chronisch zijn.
Maar ook in verschillende perioden spelen en daardoor op specifieke wijze van invloed zijn. Zo is er prenataal trauma (bijvoorbeeld medische complicaties tijdens de zwangerschap), preverbaal trauma (in de leeftijd wanneer taal nog niet ontwikkeld is), ontwikkelingstrauma, vroegkinderlijk trauma, jeugdtrauma. Complex trauma wordt veroorzaakt door herhaalde en langdurige traumatische ervaringen in de kindertijd.

Overeenkomstige kenmerken

Trauma kent de volgende mogelijke oorzaken:

  • ingrijpende (traumatische) gebeurtenissen;
  • (langdurig ervaren) stress;
  • onveiligheid;
  • chronisch gemis of verwaarlozing.


En traumatische gebeurtenissen hebben meestal als kenmerk dat ze:

  • onverwachts of onvoorspelbaar waren;
  • overweldigend en bedreigend voelden;
  • dat je de controle kwijt was;
  • je machteloosheid ervaarde;
  • en zoveel stress dat je zenuwstelsel overspoeld raakte en een overlevingsreactie (vluchten, vechten of bevriezen) inzette.

Subjectief

Maar wat voor de één traumatisch is, hoeft dat voor de ander niet te zijn. Het hangt namelijk niet altijd zozeer af van de objectieve gebeurtenis maar van hoe die subjectief beleefd werd. En dat is vaak weer afhankelijk van omgevingsfactoren: hoe is je basisveiligheid, je veerkracht, was er hulp of ondersteuning, werd je opgevangen, was je omgeving veilig? Hoe overweldigend was het, welke betekenis heeft het voor jou gekregen?

Wat voor de één traumatisch is, hoeft dat voor de ander niet te zijn, het hangt niet zozeer af van de objectieve gebeurtenis maar van hoe die subjectief beleefd werd

De cruciale vraag is: heb je het zelf of met steun van de omgeving goed kunnen verwerken? Wanneer dat niet lukt kunnen traumaklachten ontstaan die uiteindelijk kunnen leiden tot een posttraumatische stressstoornis (PTSS).

Pijnlijke herinneringen worden dan niet in het bewuste geheugen opgeslagen, maar onuitwisbaar vastgezet in het emotionele brein, en blijven zo het gedrag en gevoelsleven controleren. Sommige zintuiglijke prikkels (triggers) kunnen dan een schijnbaar onverklaarbare heftige reactie oproepen omdat de bewuste herinnering aan het eronder liggende trauma ontbreekt. Het is niet duidelijk is waar die heftige reactie vandaan komt.

Lichaamsgericht...

De Nederlands-Amerikaanse psychiater en trauma-expert Bessel van der Kolk benadrukt het belang van lichaamsgerichte benaderingen bij de behandeling van trauma.

Trauma zet zich vast in het lichaam, waardoor mensen fysieke sensaties, verstoringen in het autonome zenuwstelsel en problemen met interoceptie (het bewustzijn van interne lichaamssensaties) ervaren. Zijn stelling is dat het herstellen van het lichaamsbewustzijn en het reguleren van het autonome zenuwstelsel cruciaal zijn voor het verwerken van trauma en het bevorderen van herstel.

Het herstellen van het lichaamsbewustzijn en het reguleren van het autonome zenuwstelsel is cruciaal voor het verwerken van trauma

Traumatische gebeurtenissen zijn volgens hem bijna niet onder woorden te brengen. Dit komt omdat tijdens momenten van traumaherinnering de prefrontale cortex wordt geblokkeerd, wat ons vermogen om te beschrijven hoe we ons voelen beperkt.

...met paarden

Dit alles pleit voor een ervarings- en lichaamsgerichte aanpak, voor de fysieke ervaring in contact met een paard:

  • Paarden bieden een veilige en ondersteunende omgeving om trauma te verkennen, verwerken en behandelen.
  • De lichaamsgerichte benadering helpt cliënten om zich bewust te worden van lichaamssensaties en emoties die verband houden met het trauma.
  • Paarden pikken de subtiele veranderingen in lichaamstaal die voortkomen uit de innerlijke beleving, stemming en emoties van mensen direct op.
  • Hun reactie helpt de cliënt om zich er bewust van te worden en te leren reguleren.
  • Het directe contact met het paard bevordert de aanmaak van oxytocine, waardoor de cliënt zich kan ontspannen.
  • Binnen de setting van een sessie kan de cliënt in alle rust en veiligheid in contact treden met zichzelf, de ander (het paard) en de omgeving.
  • Deze fysieke ervaring, waarbij woorden niet nodig zijn, zorgt voor bewustwording op een dieper niveau.

Uniek herstelproces

Zowel de oorzaak van trauma als het trauma – de verwonding zelf – als de gevolgen én de omstandigheden kunnen dus enorm verschillend zijn. Dat maakt dat niemand voor een ander kan beoordelen in hoeverre iets traumatisch is of was, en dat er geen algemene aanpak of tijdsbestek voor het behandelen van trauma is. Ieder trauma en dus ook ieder herstelproces is uniek.

Ieder trauma en dus ook ieder herstelproces is uniek

Soms haalt EMDR razendsnel de emotionele lading van een traumatische herinnering, maar voor jeugdtrauma bijvoorbeeld werkt het meestal niet. Soms is exposure precies wat nodig is om iets te doorleven of overwinnen, soms is het de katalysator tot totale ontregeling.

Kortom, om trauma te behandelen is een gedegen ondergrond, veel kennis over trauma en zelfbewustzijn noodzakelijk. Dat kan niet met een korte coachopleiding en bijscholing van een weekend (of nog erger online…).

Re-traumatisering

Door als coach cliënt-based en non-directief te faciliteren en het proces vooral aan de cliënt en het paard over te laten, is het risico van re-traumatisering over het algemeen minimaal, de cliënt bepaalt namelijk zelf de grenzen. Toch kan er ook in een coachsessie onverwacht iets getriggerd worden. Vooral omdat paarden in staat zijn vaak snel veel bij een cliënt naar boven te halen.
Dan is het belangrijk om (ook als coach) te weten wat je op zo’n moment kunt doen, hoe je emotionele overweldiging kunt helpen reguleren en er voor je cliënt, je paard en jezelf kunt zijn.