kenniscentrum | blogs | respectloos

Kan een paard “respectloos” zijn?

Zelfbewustzijn

Daar kunnen we kort in zijn, het antwoord op die vraag is “nee”. Ze kunnen wel gedrag vertonen dat wij mensen als respect­loos ervaren. Want wanneer bij de mens in kwestie niet veel zelf­bewust­zijn aanwezig is, zal die zich door het gedrag van het paard persoonlijk geraakt voelen en het daarom wél als zodanig ervaren en benoemen.

Wanneer bij een mens niet veel zelf­bewust­zijn aanwezig is, zal hij zich persoonlijk geraakt voelen en paardeigen gedrag als respectloos kunnen ervaren

Maar een paard zal nooit bewust grens­overschrijdend gedrag vertonen om een mens te kwetsen. Paarden­gedrag zal altijd voort­komen uit de natuurlijke instincten, ervaringen en manier van communiceren die bij het wezen paard horen. Hun begrip van sociale inter­acties en gedragingen is gevormd door hun evolutionaire geschiedenis als prooi- en kuddedier.

In de relatie tussen paard en mens gaat er, op het moment dat de mens door te weinig zelf­bewust­zijn het gedrag van een paard persoonlijk neemt, wel iets behoorlijk mis dat het wel­zijn van het paard meestal niet ten goede komt. Er zal namelijk waar­schijnlijk een bestraffende reactie volgen die het paard absoluut niet begrijpt. Het paard vertoonde immers simpel­weg natuurlijk gedrag en geen bewuste (mis)daad.

Operante conditionering

Misschien zal het paard in de loop der tijd wel een link leggen tussen de bestraffingen en iets dat hij daar­voor zelf deed. En uit zelf­bescherming besluiten dat hij dat dan maar beter niet meer kan doen. Niet omdat hij het begrijpt of meer respect voor de mens heeft gekregen – vermoedelijk alleen maar meer angst – maar omdat operante conditionering (het principe van leren door beloning en, in dit geval, straf) zijn werk heeft gedaan.

Agressieve en bestraffende reacties kunnen een paard defensief of angstig maken, wat leidt tot nog meer problematisch gedrag

Maar misschien heeft het paard ook iets anders geleerd. Paarden reageren op consistentie, duidelijke signalen en respect voor hun ruimte en natuurlijke gedragingen. Agressieve en bestraffende reacties kunnen het paard defensief of angstig maken, wat kan leiden tot nog meer problematisch gedrag. Niet omdat het paard onbeleefd of respect­loos is, maar eerder als een reactie op onbegrepen, onterechte en verontrustende menselijke acties.

Verschillende hersenen

Neocortex

Doordat de hersenen van paarden anders zijn dan van mensen is er een verschil in cognitieve vermogens en focus. Paarden hebben een andere manier van informatie verwerken dan mensen. Menselijke hersenen hebben een complexe neocortex die verant­woordelijk is voor hogere cognitieve functies, abstract denken, taal en sociale concepten. Deze hogere cognitieve vermogens stellen mensen in staat om abstracte ideeën te begrijpen en complexe sociale structuren – zoals concepten van respect, beleefd­heid en moraliteit – te vormen.

Paarden hebben daaren­tegen een meer op overleving gerichte hersen­structuur, aan­gepast aan hun leven als prooidieren in de natuur. Waardoor hun cognitieve vermogens zijn aan­gepast aan hun evolutionaire behoeften en omgeving. Ze hebben niet dezelfde cognitieve complexiteit en vermogens als mensen, en daarom begrijpen ze de menselijke abstracte concepten op een andere manier of helemaal niet.

Limbisch systeem

Hun begrip van sociale interacties en gedragingen is gevormd door hun evolutionaire geschiedenis als prooi-en kudde­dier en hun eigen ervaringen.
Paarden hebben een goed ontwikkeld limbisch systeem, wat hen in staat stelt emoties te ervaren en te reageren op stimuli in hun omgeving. Ze hebben een opmerkelijk vermogen om menselijke signalen, lichaams­taal en intenties te lezen, maar ze interpreteren deze op basis van hun eigen instincten en sociale codes. Het begrips­vermogen van paarden is gericht op het inter­preteren van signalen die belangrijk zijn voor hun over­leving en sociale inter­acties in een kuddecontext.

Menselijke concepten zoals respect en beleefd­heid zijn daar­naast ook nog eens cultureel en sociaal bepaald. Paarden inter­preteren gedragingen en signalen in termen van hoe deze hun veilig­heid, comfort en welzijn beïnvloeden binnen hun eigen begrips­kader, dat gebaseerd is op hun aan­geboren instincten en sociale dynamiek als kuddedieren.

Paarden hebben niet dezelfde cognitieve complexiteit en vermogens als wij, waardoor ze abstracte menselijke concepten op een andere manier of helemaal niet begrijpen

Hoewel paarden abstracte concepten als respect­loos­heid dus niet begrijpen, reageren ze wel sterk op de manier waarop mensen zich gedragen en communiceren in hun aanwezig­heid. Ze hebben een goed ontwikkeld begrip van sociale signalen, lichaams­taal en grenzen. In de omgang met paarden is het belangrijk om te begrijpen dat ze gevoelig zijn voor onze acties, houding en energie en dat ons gedrag door een paard als onvoorspel­baar, bedreigend of verwarrend kan worden ervaren.

The horse is always right

Gedrag van paarden in coach- en therapie­sessies mag, zelfs als er een eventuele veiligheids­interventie door de coach of therapeut nood­zakelijk was, wat ons betreft nooit gevolgd worden door bestraffing van het paard. Want: the horse is always right! (Pat Parelli).
Of zoals Tom Dorrance het specificeert: “The horse may not be doing the thing that is the right thing for what the rider is asking him, but as far as the horse is concerned, he is doing the right thing”

Gedrag van paarden in coach- en therapie­sessies mag nooit gevolgd worden door bestraffing van het paard

Wanneer een paard gedrag uit dat tot een veiligheids­interventie leidt, is dat gedrag zeer waarschijnlijk het gevolg van het gedrag van de cliënt. Het paard heeft dan gelijk, zijn uiting is terecht. Dat hij iets heeft moeten doen om zich­zelf van druk of stress te bevrijden, komt omdat de coach of therapeut het paard om te beginnen vroeg hem te helpen in de sessie en dus in deze positie heeft gebracht en vervolgens te laat of niet heeft gereageerd op de signalen die het paard liet zien.

Zelfbewustzijn van de coach of therapeut

En ook hier vraagt de relatie tussen mens en paard om zelf­bewust­zijn. In dit geval van de coach of therapeut. Die dient steeds bewuste afwegingen te maken: waar komt de behoefte en beslissing om in te grijpen in het proces of om de cliënt of het paard te willen redden vandaan? Was het daad­werkelijk de situatie of de reactie van het paard of was het mogelijk een eigen projectie- of overdrachts­reactie, zoals bijvoor­beeld angst, onzekerheid of denken voor het paard?

De behoefte om een paard te straffen is het gevolg van tegenoverdracht

De mogelijke behoefte om het (volgens de coach of therapeut) negatieve gevoel dat na een veiligheids­interventie mogelijk bij de cliënt is ontstaan te compenseren door het paard te straffen en te laten zien en dat het ‘heus wel goed is opgevoed’, zou een naar het paard zeer oneerlijke en onterechte reactie zijn die op over­dracht, mogelijk zowel richting cliënt als paard, is gebaseerd.