kenniscentrum | blogs | (in)congruentie

(In)congruentie

In psychologische context verwijst congruentie naar de overeen­stemming tussen wat iemand extern uit – verbaal en/of non-verbaal – en wat iemand intern voelt en denkt. Oftewel overeen­stemming tussen innerlijke ervaring en externe expressie.

Voor paarden is congruentie van cruciaal belang om veilig­heid te kunnen voelen

Incongruentie kan bewust zijn – je lacht vriendelijk naar iemand die je helemaal niet aardig vindt omdat hij nu een­maal je baas is en je geen zin hebt in gedoe – of onbewust gestuurd worden door de mechanismen die we in ons leven opbouwden omdat ze ons hielpen te overleven. Als jou in je jeugd bijvoor­beeld meer­maals is verteld, of als je door ervaring hebt geleerd, dat het belang­rijk is om geen zwakte te tonen zul je, zonder dat je dat bewust doet, wellicht de neiging hebben je vaak stoerder voor te doen dan je je van­binnen eigenlijk voelt.

Paarden en (in)congruentie

Veiligheid

Voor paarden (maar ook voor mensen) is congruentie van de ander van cruciaal belang om veilig­heid, zowel fysiek als emotioneel, te kunnen voelen.
Naast het feit dat paarden zich goed hebben laten domesticeren en dus erg toe­gankelijk zijn voor mensen, hebben ze toch nog steeds de evolutionaire overlevings­instincten van een prooi­dier. Miljoenen jaren lang heeft het paard over­leefd door zo fijn afgestemd te zijn op zijn omgeving dat de geringste afwijking wordt opgemerkt en een onmiddellijke reactie oproept. Het paard probeert als prooi­dier eerst in veilig­heid te komen – meestal door te vluchten – en pas later ‘vragen te stellen’. Want zelfs de kleinste aarzeling kan het verschil tussen leven en dood betekenen. Een overlevings­instinct dat tot op de dag van vandaag intact is gebleven.

De kudde

Veiligheid is dus een fundamentele behoefte van paarden, en de kudde speelt hierbij een belangrijke rol. Paarden zijn prooi- en vlucht­dieren en hebben in het wild een kudde nodig om te over­leven. Ze hebben een sterk ontwikkeld instinct om te letten op hun omgeving en elkaar, en te reageren op signalen van gevaar.

De voortdurende focus op veilig­heid maakt paarden uiterst gevoelig voor authenticiteit en de congruentie van kuddegenoten

Deze voortdurende focus op veilig­heid maakt paarden uiterst gevoelig voor authenticiteit en de congruentie van lichaams­signalen, emoties en intenties van hun kuddegenoten. Ze zijn dan ook experts in het lezen van lichaams­taal en energie, en zeer gevoelig voor non-verbale signalen als oog­contact, lichaams­houding, spier­spanning, adem­haling en gebaren. Maar ook voor geluiden en verbale signalen als stem­hoogte of -volume. Ze zullen altijd en direct op zelfs de mini­maalste signalen reageren. Iedere energie­verschuiving, de kleinste beweging of het stokken van de adem­haling die de uiting is van een (onbewuste) innerlijke reactie of emotie wordt door paarden opgemerkt.

Incongruentie – onduidelijke en voor de ander verwarrende signalen, bijvoor­beeld door twijfel­achtig­heid – in het contact met de ander wordt daarbij door paarden als onveilig ervaren. Heldere communicatie, vertrouwen en duidelijk­heid over zaken als leider­schap en de verdeling van taken, zijn voor een kudde namelijk van levens­belang. Wanneer iemand incongruentie laat zien, reageert een paard daar dan ook direct op. Een kudde­genoot die A zegt, B voelt en C doet, is namelijk onvoor­spelbaar, onbetrouw­baar en dus niet veilig. Een paard wil een kudde­genoot die A zegt, voelt én doet. Daar kun je op bouwen, die kun je vertrouwen.

Een paard wil een kudde­genoot die A zegt, voelt én doet

Paarden hebben duidelijk­heid, congruentie en consistentie nodig in de inter­actie met anderen om een gevoel van veilig­heid en vertrouwen te ervaren.

Mensen en (in)congruentie

Maar ook voor mensen is congruentie van belang. Ook al zijn we geen prooi- en vlucht­dier, in het contact met de ander merken we incongruentie toch onbewust vaak op en kan het een gevoel van ongemak geven. Een “niet pluis” gevoel zonder dat je het exact kan duiden.
Wanneer we zelf incongruent zijn – omdat onbewuste patronen maken dat we ons op een bepaalde manier gedragen en uiten die eigenlijk niet past bij wat we van binnen zijn, voelen en zouden willen – kan dat op het moment zelf al een gevoel van ongemak geven.
Daarbij kost het meestal veel energie om je anders voor te doen dan je je eigenlijk van binnen voelt. Zowel mentaal maar ook fysiek omdat het vaak met spier­spanning gepaard gaat.

Psychische en fysieke klachten

En als je je maar lang genoeg anders voor­doet, of moet voordoen, of denkt te moeten voor­doen, dan je eigenlijk van binnen voelt dan zul je op een goed moment vastlopen. Je kunt allerlei psychische en fysieke klachten ontwikkelen.
Lang­durige incongruentie kan spanning en stress veroorzaken en leiden tot stress­gerelateerde klachten als spier­spanning, hoofd­pijn, maag­klachten of vermoeid­heid maar ook tot psycho­somatische klachten. Mensen die moeite hebben om hun interne conflicten of emoties te uiten ervaren dan somatische (lichamelijke) symptomen die vaak medisch niet kunnen worden verklaard omdat ze voort­komen uit psychische klachten.

Incongruentie in sessies

Paarden merken incongruentie onmiddellijk op. Immers een incongruente kudde­genoot, partner of collega is niet veilig. Daar kun je niet op vertrouwen. Want wat is echt en hoe is zijn of haar beoordelings­vermogen, kun je daar op bouwen?

Andere mensen kun je nog wel eens mis­leiden met een andere houding die niet helemaal matcht met hoe je je voelt, maar een paard niet

Andere mensen (en jezelf!) kun je misschien nog wel eens mis­leiden met een andere houding die niet helemaal matcht met hoe je je voelt, maar een paard niet. Onveilig­heid en dus incongruentie signaleren is hun core business. Ze zijn er altijd mee bezig en kunnen niets met onveilige partners, ze worden er ongemakkelijk van en zullen er ieder op hun eigen manier mee omgaan.
Gevoelige, onervaren of onzekere paarden zullen zich eerder onveilig voelen en er sterk op reageren en wat zekerder of meer ervaren paarden zijn waarschijnlijk iets minder snel van hun à propos. Het ene paard neemt het zekere voor het onzekere – zal willen vluchten en neemt het rit aan – een ander paard negeert een incongruent persoon eenvoudig­weg of neemt de touwtjes liever zelf in handen, weer een ander paard loopt gewoon weg.

Fysieke reacties

Paarden maken met deze reacties op de kleinste lichaams­signalen zowel een coach of therapeut als zijn ­cliënt in een sessie opmerk­zaam op het feit dat er iets gebeurde, ervaren of gevoeld werd waar de cliënt fysiek op reageerde. Zo’n fysieke reactie kan in schril contrast staan met de woorden die de cliënt op dat moment uitspreekt en daar­mee een signaal zijn van het feit dat er binnen in de cliënt iets anders speelde.

Een cliënt kan bijvoor­beeld zeggen dat hij zich zelf­verzekerd voelt over iets. Wanneer er dan toch een innerlijke twijfel of onzeker­heid is die niet overeen­komt met die woorden, dan kan zijn lichaams­taal iets anders laten zien. Er zal iets van spanning geuit worden. De cliënt knijpt in zijn handen bijvoor­beeld, of zet wat onrustige stapjes heen en weer, of slaakt een diepe zucht... Het paard reageert daarop, soms alleen door er ineens naar te kijken, soms door een beweging te maken of weg te lopen.

Of een cliënt kan bepaalde emoties onder­drukken of zelfs ontkennen. Misschien herken je het wel: net doen of er niks aan de hand is terwijl je vanbinnen verscheurd wordt door verdriet of woede? Dat uit zich altijd in lichaams­taal, ergens moet die spanning naartoe. Paarden zien dat. En reageren er op.

Paarden reageren altijd gewoon op wat er is, nooit op wat ze “van iets of iemand vinden”

Door die bewegingen en reacties van het paard te benoemen kan een cliënt tot de ontdekking komen dat er misschien toch iets aan de hand is. Dat hoeft dan daarna niet altijd onder woorden gebracht te worden, soms is de reactie van het paard al duidelijk genoeg en zie je het kwartje vrijwel direct vallen. Maar soms is het nodig om wat dieper te onder­zoeken wat er op dat moment aan de hand was – wat de onder­liggende reden van die spier­spanning of diepe zucht was.

Eerlijk en oordeelloos

Doordat paarden altijd gewoon reageren op wat er is, nooit op wat ze “van iets of iemand vinden” of omdat ze het voor iemand “weten” omdat ze ervoor gestudeerd hebben.
Hierdoor wordt de feed­back die paarden met hun reacties geven eigenlijk altijd als eerlijk en oordeel­loos ervaren en makkelijk geaccepteerd. Waar een cliënt met een coach of therapeut nog wel in discussie kan gaan of in ontkenning kan blijven, geven de reacties van het paard vrijwel altijd als vanzelf “stof tot nadenken”.

Lichaamsbewustzijn

Het signaleren van incongruentie kan in datzelfde bewust­wordings­proces ook helpen om bewust­zijn en beheersing van het lichaam te vergroten. Veel mensen hebben bijvoor­beeld spanningen in hun lichaam waarvan ze zich niet bewust zijn. Wanneer ze met paarden werken, kunnen ze zich hier door de feed­back van de paarden bewust van worden en met hulp van de coach leren hoe ze deze spanningen kunnen loslaten. En dan tegelijk aan de paarden zien of dat lukt.