kenniscentrum | blogs | heaven
Trauma bij paarden
Wat Heaven ons liet zien
Als coaches en therapeuten en in onze opleidingen werken we dagelijks met trauma. Ondanks dat coaching en therapie vaak een kwestie van vertellen, herbeleven, verwerken in woorden is, is steeds duidelijker geworden dat trauma in de eerste plaats een lichamelijke ervaring is. Het laat sporen na in ons lichaam, in het zenuwstelsel, onze spierspanning, ademhaling, hartslag. Het lichaam onthoudt, vaak eerder en langer dan ons hoofd.
Trauma is in de eerste plaats een lichamelijke ervaring, het laat sporen na in het lichaam
En dat geldt niet alleen voor mensen. Ook dieren dragen trauma in hun lichaam. Ze zijn niet talig, maar wie goed kijkt, ziet het in hun gedrag en houding. In reflexen, spanning, vermijding. Trauma leeft in de manier waarop ze kijken, bewegen, reageren op aanraking of nadering. In wat ze niet kunnen verdragen, of juist wanhopig proberen te vermijden.
Dat werd pijnlijk duidelijk bij Heaven.
Heaven is een merrie met een (recent) traumatisch verleden. Op de manege waar ze vandaan komt, is ze lichamelijk én geestelijk kapotgemaakt. Haar lijf vertelt dat verhaal: haar uitstekende botten, doffe vacht, rafelige staart, moeizame bewegingen, en het feit dat ze nauwelijks nog op kan staan als ze eenmaal ligt.
Vanmorgen kreeg ze koliek. De dierenarts was er snel. Heaven verstijfde en maakte afwerende bewegingen toen die haar darmgeluiden wilde beluisteren. De injectiespuit met pijnstiller was net een stap teveel, ze draaide zich razendsnel om om uit te halen.
Van buitenaf lijkt dit misschien agressie, maar van binnenuit gebeurde er iets heel anders...
Trauma als verdedigingsintelligentie
Wat we zagen, was natuurlijk geen ‘onwil’ of ‘karakter’. Het was een overlevingsreactie. Een automatisch patroon dat geactiveerd werd zodra haar zenuwstelsel ‘gevaar’ herkende. Want ergens in haar lichaam ligt nog opgeslagen dat mensen onveilig zijn. Dat ze bedreigend zijn en staan voor pijn en dwang. Heaven is nog maar net bij ons. Ze heeft nog niet kunnen leren dat mensen ook zacht, zorgvuldig en betrouwbaar kunnen zijn.
Van buitenaf leek het op agressie, maar van binnenuit gebeurde er iets heel anders...
De dierenarts had weliswaar de beste bedoelingen. Maar Heaven's systeem maakte geen onderscheid tussen toen en nu. Haar zenuwstelsel schakelde razendsnel over naar vechten — de enige optie die haar in het verleden hielp om te overleven.
De bril van Franz Ruppert
Toevallig — of niet — bespraken we gisteren in de opleiding de traumadelen van Franz Ruppert, een Duitse psychotraumatoloog, hoogleraar psychologie en grondlegger van de IoPT methode.
Als we het gedrag van Heaven bekijken door zijn lens, zien we een herkenbare dynamiek.
Ruppert beschrijft hoe trauma bij mensen kan leiden tot een innerlijke splitsing in drie delen:
- het traumadeel, dat de pijn en onmacht van het oorspronkelijke trauma draagt,
- het overlevingsdeel, dat ons beschermt tegen die pijn door strategieën zoals vechten, vluchten, pleasen of bevriezen,
- en het gezonde deel, dat verbinding zoekt, realiteit kan verdragen en wil helen.
Paarden reageren volgens dezelfde biologische logica. Wat wij zouden benoemen als ‘overlevingsdeel’ kun je bij paarden herkennen in reflexmatig gedrag: vechten, vluchten, bevriezen, dissociëren.
Dat overlevingsdeel is geen vijand. Het is een intelligent systeem dat haar destijds heeft geholpen, en nu — helaas — opnieuw inschakelde.
Wat vraagt dit van ons?
Wat Heaven ons vandaag liet zien, is: trauma vraagt geen controle, maar ruimte en tijd. Geen haast, maar aanwezigheid. Geen oordeel, maar zachtheid.
En dat geldt niet alleen voor paarden.
Want hoe vaak reageren ook wij vanuit ons overlevingsdeel? Wanneer we ons plots terugtrekken uit contact, fel worden terwijl we eigenlijk bang zijn, of juist stilvallen als we overmand worden door stress en ons systeem overspoeld raakt. Ons lichaam probeert iets te beschermen wat ooit te veel was.
Als we paarden met zoveel geduld en compassie tegemoet kunnen treden in hun kwetsbaarheid, kunnen we misschien ook zo leren kijken naar onze eigen reacties. En naar die van de mensen om ons heen.
Het het overlevingsdeel beschermt ons tegen de pijn en onmacht van het oorspronkelijke trauma
Tot slot
Trauma laat zich niet oplossen via woorden alleen. Het vraagt om lichaamsbewustzijn, om regulatie, om veiligheid in het contact en verbinding. Alleen dan kan er sprake zijn van zelfregulatie. En soms begint de beweging naar heling met simpelweg stilstaan. Kijken. Voelen. Wachten tot er weer adem komt.
Dankjewel, Heaven, dat jij ons daaraan herinnerde.
En dankjewel, lieve dierenarts, die in overleg met haar collega’s een plan B bedacht — dat gelukkig óók werkte.
Trauma vraagt geen controle, maar ruimte en tijd
Herken je dit in je werk met paarden (of mensen)? Deel je ervaring gerust via onze socials. Samen bouwen we aan een plek waar trauma erkend mag worden – en heling mogelijk wordt.